Dynamisch telen

Planten staan vaak langere tijd op een vaste plek in de kas. Ze kunnen zichzelf niet zomaar verplaatsen als de omstandigheden niet optimaal zijn. Als teler probeer je daarom continu het ideale klimaat voor de plant te creëren. Wanneer je hier niet in slaagt, zal de plant hierop reageren door bijvoorbeeld zijn groeirichting te veranderen of minder snel te groeien, te strekken/rekken, en/of te verkleuren. Om dit te voorkomen werkten we altijd toe naar een zo stabiel mogelijk teeltklimaat gedurende de dag. Op het eerste gezicht lijkt het alsof we nu bewust afstappen van die benadering. Maar is dat wel echt zo? Waarschijnlijk waren we destijds al bezig met een dynamische manier van telen, zonder dat we ons daar volledig van bewust waren. 

Temperatuuropbouw

Nu we steeds meer en betere sensoren hebben, kunnen we het klimaat in de kas, maar vooral rond de plant steeds nauwkeuriger meten en begrijpen. De meesten weten dat het type lichtbron veel invloed heeft op de planttemperatuur en substraattemperatuur. Dankzij stralingswarmte warmen de planten en het substraat op, terwijl de omgevingswarmte stabiel blijft. Door het substraat en de plant te monitoren op temperatuurverloop zie je dat deze gedurende de dag fluctueert. Zo loopt de planttemperatuur snel op als we zonlicht toelaten en koelt weer af als we dit wegschermen, ongeacht de temperatuur die de meetbox aangeeft.

De gemeten ruimtetemperatuur proberen we binnen gestelde grenswaarden te houden door te verwarmen, luchten, krijten, schermen en/of te bevochtigen. Maar door de komst van LED-verlichting zien we de stijging of afkoeling van de plant- en substraattemperatuur minder snel, of soms helemaal niet. Daardoor blijft de temperatuuropbouw van het gewas achter, wat resulteert in een tragere groeisnelheid. Dit zou je kunnen verhelpen door een iets hogere ruimtetemperatuur te hanteren, waardoor de plant en de omgeving meer opwarmen.

Wanneer de meetbox weer op de gewenste waarde is, mis je echter het verschil tussen plant-, substraat- en luchttemperatuur. Een verschil wat met stralingswarmte wél wordt gecreëerd, wat resulteert in een betere of makkelijkere verdamping. En een goede verdamping is weer essentieel voor meerdere processen binnen en buiten de plant. De vraag is ook of deze verdamping wel helemaal nodig is. Het is een uitdaging om een groter verschil tussen de ruimtetemperatuur en de planttemperatuur te creëren om verdamping/afdroging te bevorderen. Ontvochtigen, luchtbeweging en/of spelen met de bevochtigingsinstellingen zijn allemaal mogelijkheden waarvan we de impact op planten aan het monitoren zijn.

Dynamisch verloop

Het is interessant om te bekijken wat er gebeurt als we het temperatuurverloop over de dag dynamisch laten verlopen: dus gedurende de dag een oplopende temperatuur (boven de streefwaarde) en richting de avond en nacht een wegzakkende temperatuur (onder de streefwaarde). Waarbij de etmaaltemperatuur van de plant wel uitkomt op de streefwaarde. Dit kost onderaan de streep veel minder energie. Als we daarbij focussen op de plant- en substraattemperatuur, doen we eigenlijk iets dat vroeger deels vanzelf gebeurde. Interessant is dat verschillende onderzoeken laten zien dat hier nog winst te behalen valt. De plant kan meer hebben en doet hier meer mee dan we dachten. Zo kan je dus de ruimtetemperatuur dynamisch benaderen zonder dat de plant daar negatief op reageert. Zie het als een ruimere minimale en maximale temperatuurwaarde en de plant/substraat als batterij.

Wanneer we kijken naar dynamische belichting, kan het voordeliger zijn om lampen op bepaalde momenten uit -of aan te zetten, afhankelijk van de energieprijs. Dit is een andere benadering dan voorheen, namelijk: zo vlak mogelijk telen gedurende de dag zodat een plant optimaal groeit. De energieprijzen zijn echter dusdanig gestegen dat het de moeite waard is om te onderzoeken wat de plant aan fluctuaties aankan. Er is al flink gezocht naar mogelijkheden om de kosten te verlagen, onder andere door SON-T te vervangen voor LED-belichting. Deze dynamisch inzetten is een volgende stap. In onze gewassen lijken hier mogelijkheden voor te zijn, mits je niet te ver gaat. Er zijn grenzen aan het op- of afschakelen van assimilatielicht. Maar ook deze grenzen zijn dynamisch te benaderen: wat kost de energie en hoeveel groeivertraging en verkleuring accepteer je als teler? En misschien nog belangrijker: kun je een eventueel tekort in de dagen daarop inhalen? Allemaal terechte vragen waar nog geen eenduidig antwoord op is, maar wel aanwijzingen voor zijn die we aan het testen zijn.

De toekomst

Wat ook helpt, is dat er steeds meer LED-installaties beschikbaar zijn die traploos kunnen dimmen. Ook zien we steeds meer installaties die dit zelfs op drie of vier verschillende lichtkleuren toepassen, wat gelijk weer nieuwe vragen oproept. Kun je op sommige momenten bepaalde golflengtes sterker dimmen dan andere, of ze misschien een tijdje helemaal uitzetten? Is het soms voordeliger om een ander kleurenspectrum te hanteren? Het korte antwoord: ja, dat kan. Het lange antwoord is wat ingewikkelder. We blijven namelijk rasverschillen zien. Niet elk ras reageert hetzelfde, daar is nog aanvullend onderzoek voor nodig. Ook omdat de mogelijke combinaties vrijwel oneindig zijn. Toch kan het op bepaalde momenten nu al voordelig zijn om het percentage rood te verhogen, of de percentages verrood, blauw, groen (of wit) te verlagen.

Het vervangen van een SON-T-installatie door een LED-installatie heeft ons ook doen realiseren dat we dynamisch moeten telen. Wat vroeger min of meer automatisch gebeurde, moeten we nu bewust toepassen. Het dynamisch telen biedt ons tegelijkertijd de kans om voordelen uit deze methode te halen door steeds meer te gaan telen volgens bepaalde recepten. Deze recepten sluiten aan bij specifieke fasen in de teelt, maken gebruik van de beschikbare middelen, en sturen ons richting de resultaten die we willen bereiken. Dit laat zien dat de overgang naar dynamisch telen niet alleen een uitdaging is, maar ook een kans om de teelt verder te verfijnen en toekomstbestendig te maken.